“Er wordt pas iets gedaan, als het leed al is geschied”
Het sanctierecht heeft zowel een repressieve als een preventieve functie.1 In de eerste plaats wordt
met de oplegging van een straf vergelding beoogd, het repressieve aspect van het sanctierecht. In de
tweede plaats wordt de (speciale) preventie beoogd; het juist voorkomen van overtredingen van
wetten.2 Is in stalkingzaken echter geen grotere rol van de preventieve functie van het sanctierecht
vereist? Ik heb Sanne (20), slachtoffer in een stalkingzaak, geïnterviewd en haar ervaringen omtrent
vooralde repressieve en preventieve werking van het strafrecht leren kennen.3 In dit artikel zal haar
zaak nader uitgelegd worden, en daaraan de problematiek van het repressieve aspect van
sanctierecht worden besproken.
Schets stalkingzaak
Sanne's gezin wordt al jaren gestalkt door haar vader en ex-echtgenoot van Sanne's moeder. Haar
ouders zijn ondertussen al acht jaar gescheiden, maar sinds haar moeder drie jaar geleden een nieuwe
vriend kreeg, heeft Sanne's vader er een dagbesteding van gemaakt het gezin te stalken. Hij ligt in de
bosjes voor het huis, bonkt op deuren en ramen, stuurt kaarten en tekeningen met bedreigende
teksten, steelt eigendommen van het gezin en volgt de gezinsleden buitenshuis. Na Sanne's stiefvader
op een zekere dag tweeëntwintig keer te hebben gestoken met een mes, verdwijnt de vader voor
een jaar in de gevangenis. Een jaar geleden is hij onder voorwaarden weer vrijgekomen.
Juridische stappen en betrokken instanties
In de zomer van 2016 begint het stalken door de vader en doet het gezin van Sanne voor het eerst
aangifte tegen de vader. Instanties als Veilig Thuis, de Safe Group, en Centrum Jeugd en Gezin worden
ingeschakeld en werken nauw samen met de politie.4 Het gezin krijgt een prioriteitennummer bij de
politie en Sanne's moeder krijgt een aware, die zij constant bij zich draagt.5 Veilig Thuis heeft op een
gegeven moment bedongen dat de vader twee weken vast komt te zitten wegens stalking en mogelijke
gevaardreiging voor Sanne's moeder, Sanne zelf en haar twee zusjes. De reclassering stelt hem bij zijn
vrijlating een aantal voorwaarden (laat het gezin met rust). In oktober 2016 steekt de vader Sanne's
stiefvader neer, waarbij de halsslagader op een haar na wordt gemist. De vader wordt op heterdaad
aangehouden. De vader probeerde aanspraak te maken op een strafuitsluitingsgrond, door te
beweren niks meer te herinneren van de gebeurtenis. Een psychiatrisch onderzoek volgt, maar de
uitkomst bewijst geen ontoerekeningsvatbaarheid. De vader zal dus geen beroep kunnen doen op de
schulduitsluitingsgrond omschreven in art. 39 Sr. Na een half jaar in voorarrest te hebben
doorgebracht, vindt de rechtszaak plaats. De Officier van Justitie legt de volgende feiten ten laste:
Poging tot doodslag, diefstal, opzettelijk en wederrechtelijk enig goed dat geheel of ten dele aan een ander toebehoort vernielen, belaging en bedreiging met enig misdrijf tegen het leven gericht,
meermalen gepleegd. Er wordt vier jaar geëist, de vader wordt uiteindelijk veroordeeld tot een
gevangenisstraf van 30 maanden, waarvan 10 maanden voorwaardelijk. Van de overige 20 maanden
wordt natuurlijk het voorarrest nog afgetrokken, dus de vader rest nog maar een krappe 12 maanden
gevangenisstraf. Sanne heeft in de zomer van 2017 haar vader in de gevangenis bezocht, maar ook
toen wist hij van geen ophouden en bleef hij bedreigingen uiten, waarvan zij wederom aangifte heeft
gedaan. Ruim een jaar later is zij daar pas door de Rechter-Commissaris over verhoord. In mei 2018
wordt de vader vrijgelaten onder elektronisch toezicht en zijn hem voorwaarden opgelegd zoals
een gebiedsverbod en een contactverbod. Een tijdje hoort het gezin dan ook niks van hem. Dan beginnen de
kaarten met bedreigende teksten weer te komen. Hij begint op te dagen bij voetbalwedstrijden van
Sanne's zusje die buiten het gebiedsverbod liggen. Op een gegeven moment weet hij zelfs zijn
enkelband te manipuleren en het verboden gebied te betreden, zonder dat er een signaal bij de
reclassering afgaat. Politie en Team Beveiliging en Bewaking maken melding van deze feiten bij de
rechterlijke instanties en zeggen dat dit een schending van het contact- en gebiedsverbod is. Ik vroeg
Sanne wat een contactverbod dan precies inhoudt, zij antwoordde mij dat juist dat zeer omstreden
is, wat het juist zo moeilijk maakte. Direct contact is verboden, maar haar vader zou in principe op 10
centimeter afstand naast haar bij de bushalte kunnen gaan staan. Contact maken en zoeken valt dan
ook erg ruim te interpreteren. Alle ontvangen kaarten, afgeleverd door ongure personen, waren
ondertekend met “namens vader” in plaats van “vader”, wat wijst op enkel indirect contact. Of de
rechterlijke instanties de volgende rechtszaak zullen oordelen of daadwerkelijk sprake is van een
schending van het contactverbod, is dus maar de vraag. Begin maart is de vader opnieuw opgepakt
wegens een losse enkelband, een gestolen auto en gestolen kentekenplaten. Na twee dagen is hij
weer vrijgelaten, de Rechter-Commissaris vond de gronden onvoldoende om hem vast te laten zitten
tot de komende rechtszaak, die midden maart zal plaatsvinden.
Nadruk naar preventief in plaats van repressief
Ik vroeg Sanne op wat voor uitkomst zij hoopt bij de komende rechtszaak. Zij vertelde me dat ze aan
de ene kant hoopt dat haar vader de resterende tien maanden moet zitten voor schending van de
gestelde voorwaarden die vastzitten aan zijn vrijlating. Aan de andere kant is ze bang en gefrustreerd
dat dit juist averechts zal werken. Dat haar vader, die de gevangenis meer ziet als een hotel, zijn tien
maanden rustig zal uitzitten en daarna weer zijn gang kan gaan, zonder dat hem nog een
voorwaardelijke straf boven het hoofd hangt. Sanne verklaart het heel goed te begrijpen, dat het
rechtssysteem in Nederland vooral gefocust is op vergelding voor begane daden, maar dat in
bijvoorbeeld stalkingzaken toch echt de nadruk zou moeten liggen op preventie. Het gezin leeft in
angst en wordt door instanties verteld dat (voor de tweede keer) verhuizen en ergens anders een
bestaan opbouwen misschien het beste is. Zij worden geacht dit alles zelf te betalen, terwijl aan de
andere kant voor de vader een woonplek is geregeld nadat hij uit de gevangenis kwam, en als
toppunt zou zijn uitkering nooit zijn stopgezet tijdens zijn vrijheidsbeneming. “Het is oneerlijk;
slachtoffers worden haast als daders behandeld, terwijl daders de hand boven het hoofd worden
gehouden” vertelt Sanne me. Zoals het er nu voorstaat, zou het gezin dus haar hele leven om moeten
gooien, omdat de vader niet zal stoppen met stalken. Want volgens Sanne is dat wel duidelijk, ook
die mogelijke tien maanden gevangenisstraf zullen haar vader hem er niet van weerhouden door te
gaan met het achtervolgen, bedreigen en mogelijke uitingen van geweld. Volgens haar zou de
preventieve werking van het sanctierecht veel meer naar voren moeten komen. Haar vader zou voor langere tijd de gevangenis in moeten gaan en het gezin zou in vrede en vrijheid moeten kunnen
leven.
Conclusie
Natuurlijk moet iemand pas bestraft worden als hij of zij daadwerkelijk een strafbaar feit heeft begaan.
Dat is het belangrijkste aspect van de rechtszekerheid en is niet voor niets het eerste artikel in het
Wetboek van Strafrecht. Maar, wordt er bij bepaling van de strafmaat niet te veel gekeken naar
vergelding en te weinig naar preventie? Moet een dader in een stalkingzaak niet alleen een straf
worden opgelegd die hem bestraft voor zijn begane strafbare daden, maar die hem ook weerhoudt
van het begaan van strafbare daden in de toekomst? Natuurlijk, dat is het doel van ons
rechtssysteem. Als er voldoende aanwijzingen zijn dat een dader niet zal stoppen met stalken in de
toekomst, zal hier dan ook naar moeten worden gekeken in de straftoemeting. Langere
gevangenisstraffen voor stalkers kunnen de oplossing zijn om gezinnen in rust en een veilige
omgeving te kunnen laten verkeren. Niet de gezinnen moeten bestraft worden, door te moeten
verhuizen, ergens anders anoniem een bestaan op te bouwen, omdat de stalker niet van stoppen
weet. Nee, de dader moet worden weerhouden van zijn praktijken. Het recht dient ter
bewerkstelliging van de orde en veiligheid van de samenleving, laat het recht dit doel dan ook met
succes nastreven. Het zwaartepunt in ons sanctierecht moet worden verlegd van repressief naar
preventief inzake stalking.