Grensoverschrijdend gedrag op de vrijmibo: is de werkgever aansprakelijk?

Grensoverschrijdend gedrag op de vrijmibo: is de werkgever aansprakelijk?

Vorige artikel | Volgende artikel

De laatste maanden is seksueel grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer een ‘hot topic’. De BOOS-aflevering over grensoverschrijdend gedrag bij The Voice of Holland trok tot het moment van schrijven meer dan 10 miljoen kijkers¹ en vlak na deze uitzending vertrok Marc Overmars ook nog eens bij Ajax vanwege beschuldigingen van seksueel wangedrag aan zijn adres.² 

De publieke opinie keert zich niet alleen tegen de vermeende daders van het grensoverschrijdende gedrag, maar ook tegen hun werkgevers. Op John de Mol, directeur van Talpa, werd veel kritiek geuit,³ maar de beschuldigende vingers wezen ook naar Ajax als organisatie.⁴ 

Ook bij bedrijven komt de aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag steeds hoger op de agenda te staan.⁵ In hoeverre hebben ook de werkgevers, en niet alleen de daders, verantwoordelijkheid voor het voorkomen van seksueel wangedrag op de werkvloer? 

In deze bijdrage wordt onderzocht in hoeverre werkgevers aansprakelijk zijn voor het seksueel grensoverschrijdende gedrag van hun werknemers. Kan iemand die schade lijdt door het seksuele wangedrag van zijn of haar collega op de vrijmibo, deze schade bijvoorbeeld ook op de werkgever verhalen?

Het zijn van een goede werkgever en seksuele intimidatie

De verplichtingen van werkgevers zijn deels geregeld in boek 7 van het Burgerlijk Wetboek⁶ en deels in de Arbowet⁷. Zo hebben werkgevers ex. artikel 7:611 BW⁸ bijvoorbeeld de plicht om zich als een goed werkgever te gedragen. Hoe dat er in de praktijk concreet uitziet, is verder uitgewerkt in de Arbowet. 

In artikel 3 lid 2 van de Arbowet⁹ is de plicht van de werkgever om psychosociale arbeidsbelasting te voorkomen neergelegd. Wat deze psychosociale arbeidsbelasting inhoudt staat vervolgens in artikel 1 lid 3 sub c: de factoren direct of indirect onderscheid met inbegrip van seksuele intimidatie, agressie en geweld, pesten en werkdruk, in de arbeidssituatie, die stress teweeg brengen.¹⁰ Uit deze artikelen uit de Arbowet volgt dus de verplichting voor de werkgever om seksuele intimidatie op de werkvloer tegen te gaan.

De werkgever is daarnaast op grond van artikel 5 lid 1 van de Arbowet¹¹ verplicht een risico inventarisatie en evaluatie (RI&E) op te stellen, waarin de risico’s van de werkzaamheden voor de werknemers worden vastgelegd. Hieronder vallen ex. artikel 5 lid 3 Arbowet ook de risico’s van een verhoogde psychosociale arbeidsbelasting door seksuele intimidatie.¹² Vervolgens dient de werkgever een plan van aanpak te maken, waarin maatregelen worden genomen om de risico’s te beperken en moet er worden toegezien op de naleving van deze maatregelen. 

Voor wat de schadevergoeding betreft speelt de bepaling uit artikel 7:658 lid 2 BW¹³ een belangrijke rol: de werkgever is verplicht de schade te vergoeden die werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden lijdt, tenzij er sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer, of tenzij de werkgever de zorgplicht uit artikel 7:658 lid 1 BW is nagekomen.¹⁴ De bescherming van artikel 7:658 BW betreft niet alleen fysieke, maar ook psychische schade.¹⁵

Seksuele intimidatie en aansprakelijkheid van de werkgever: theater De Kampanje

Er is in het verleden tot aan de Hoge Raad toe geprocedeerd over schadevergoeding door seksuele intimidatie op de werkvloer.¹⁶Hoe oordeelde de rechter over de aansprakelijkheid van werkgevers indien werknemers schade hadden geleden door seksuele intimidatie? Dat wordt geïllustreerd aan de hand van het volgend geval, waar het Gerechtshof Amsterdam arrest over wees.¹⁷

Theater de Kampanje in Haarlem

In theater de Kampanje in Haarlem kreeg een medewerkster psychische problemen vanwege seksuele intimidatie door een bijna twintig jaar oudere collega. Het gerechtshof stelde dat er aan een aantal eisen moest worden voldaan voor er sprake is van aansprakelijkheid van de werkgever voor de geleden psychische schade. 

Schade en causaal verband met de werkzaamheden
Allereerst moet er natuurlijk onomstotelijk vaststaan dat er sprake is van schade en het causale verband met het werk moet worden aangetoond. De stelplicht en bewijslast liggen daarvoor bij de werknemer. Deze zal moeten aantonen dat er sprake is van schade en dat deze het gevolg is van de werkzaamheden. Dit wordt vaak gedaan met hulp van een arts, psycholoog of psychiater. 

De Zorgplicht
Als de schade en het causaal verband vast komen te staan, kan de werkgever zich vervolgens beroepen op het feit dat deze aan de zorgplicht uit artikel 7:658 lid 1 BW¹⁸ en de Arbowet¹⁹ heeft voldaan. Of dit het geval is, hangt af van het feit of er een RI&E is opgesteld, of er een plan van aanpak is en of dit wordt nageleefd. Dit deel van de zorgplicht wordt door het Hof in de Kampanje-zaak de formele zorgplicht genoemd: voldoet de werkgever aan alle wettelijke voorschriften om de risico’s te beperken?

Daarnaast hanteert het Hof ook nog een materiële zorgplicht. Hierbij is het veeleer de vraag hoe een werkgever omgaat met klachten, of er aanspreekpunten zijn en welke stappen hij neemt om het wangedrag van en jegens werknemers te doen stoppen. Ook kan het inschakelen van vertrouwenspersonen en het doen van vergaand onderzoek naar de klachten hierbij een rol spelen. De algehele omgang met de situatie waarin melding wordt gemaakt van seksueel wangedrag is de maatstaf voor de vraag of aan de materiële zorgplicht is voldaan. 

Aan de zorgplicht uit artikel 7:658 lid 1 BW²⁰ wordt in ieder geval niet voldaan indien zowel de materiële als de formele zorgplicht wordt geschonden. Uit het Kampanje-arrest van het Hof kan niet worden afgeleid hoe de rechter zou oordelen als één van de twee zorgplichten wel, maar de andere niet wordt voldaan. Het Hof geeft in ieder geval drie vereisten voor de aansprakelijkheid van werkgevers bij psychische schade door seksueel grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer in het Kampanje-arrest:
- Er moet sprake zijn van schade;
- Er moet een causaal verband zijn tussen de geleden schade en de werkzaamheden;
- De werkgever moet de zorgplicht hebben geschonden, die bestaat uit een materiële en een formele component.

In het Kampanje-arrest werd het theater uiteindelijk veroordeeld voor de geleden schade door de werknemer. Een oordeel dat gezien de omstandigheden past in de tijdsgeest en dat bedrijven, naast corporate social responsibility, een extra reden geeft om te investeren in een seksueel veilige werkomgeving. Niet vreemd dus, dat er steeds meer bedrijven zijn die seksuele veiligheid op de werkvloer steeds hoger op de agenda hebben staan.

De redactie van de Juncto is zich er terdege van bewust dat seksualiteit een gevoelig onderwerp is en wij hebben dan ook bij het opstellen van deze editie van de Juncto op alle mogelijke manieren gepoogd de juiste bewoordingen te kiezen in onze bijdragen. Ben jij het niet eens met de manier waarop wij dit onderwerp hebben behandeld? Of heb je andere vragen of opmerkingen? Neem dan contact op met de Juncto-commissie via juncto@jsvu.nl.

In deze editie wordt verwezen naar de BOOS-uitzending over The Voice en het vertrek van Marc Overmars bij Ajax. Wij beseffen dat, voor zowel de namen die genoemd zijn in de BOOS-uitzending over The Voice als voor Marc Overmars, het gaat om vermeend wangedrag. Zolang er nog niemand onherroepelijk is veroordeeld door een rechter gaan wij er vanuit dat de genoemde personen onschuldig zijn.

Het Centrum Seksueel Geweld is er voor iedereen die te maken heeft gehad met seksueel geweld. Je kunt veilig en anoniem contact zoeken met het centrum. Heb jij te maken gehad met seksueel geweld? Neem dan contact op met het CSG via https://centrumseksueelgeweld.nl/. 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1. BOOS: THIS IS THE VOICE, BOOS YouTube, www.youtube.com, 20 januari 2022; 
2. Marc Overmars vertrekt per direct bij Ajax, Ajax, https://www.ajax.nl/, 6 februari 2022;
3. RTLNieuws, Van alle kanten kritiek op uitspraken John de Mol over The Voice, www.rtlnieuws.nl, 21 januari 2022; NRC, De appjes van Marc Overmars werden almaar dwingender, www.nrc.nl, 7 februari 2022.
4. NU.nl, Werkgever worstelt met de aanpak van grensoverschrijdend gedrag, www.nu.nl, 12 februari 2022; Boek 7 van het Burgerlijk Wetboek, bijzondere overeenkomsten; Arbowet
5. Arbowet
6. Artikel 7:611 BW
7. Artikel 3 lid 2 Arbowet
8. Artikel 1 lid 3 sub c Arbowet
9. Artikel 5 lid 1 Arbowet
10. Artikel 5 lid 3 Arbowet
11. Artikel 7:658 lid 2 BW
12. Artikel 7:658 lid 1 BW
13. Gerechtshof Amsterdam, 16 maart 2021, ECLI:NL:GHAMS:2021:755.
14. HR, 10 juli 2009, ECLI:NL:HR:2009:BI4209.
15. Gerechtshof Amsterdam, 16 maart 2021, ECLI:NL:GHAMS:2021:755.
16. Gerechtshof Amsterdam, 16 maart 2021, ECLI:NL:GHAMS:2021:755.
17. Artikel 7:658 lid 1 BW; 19. Arbowet
18. Gerechtshof Amsterdam, 16 maart 2021, ECLI:NL:GHAMS:2021:755